Tenin ellerinde
ete dönüştü(1)
“Kabuğu tırnaklarıyla didikledi. İçimdeki karanlık, bir kesim ekmeği alıp zorla dudaklarının ortasına, ağzına ta boğazına kadar sokmak istedi.” (s.49) Şiddetin yemek yemek ile ilgisi nedir? Ya da isteğin şiddetle? Yemeğin dilekle pekala? Ve bunların hepsinin bayan vücuduyla? Sophie Mackintosh birinci romanı Su Kürü ile 2018 yılında Man Booker Ödülü’ne aday gösterilen genç bir muharrir ve 2024’ün sonuna yetiştirilen Püren Özgören çevirisiyle Can Yayınları’ndan çıkan Lanetli Ekmek isimli kitabında bu soruların peşinden gidiyor. 1951 yılında bir kasabada zehirlenme olayı görülür. Tüm kasabayı etkileyen bu hadisenin neden olduğu ya da kim tarafından yapıldığı hiçbir vakit öğrenilmez. Mackintosh da bu olaydan yola çıkarak hayli tekinsiz bir anlatı sunar okuyucuya. Kasaba halkından fırıncının karısı Elodie’nin ağzından dinleriz olanları. Müellif bize bu zehirlenme olayını kitabın başında ve direkt olarak vermez. Okudukça küçük ipuçlarıyla bir şeylerin aykırı gittiğini sezeriz. Bu sezdirme hali kitaptaki tekinsiz atmosferi giderek arttırır. Esasen Sophie Mackintosh’un başka iki kitabında da (Su Kürü ve Mavi Bilet) birebir atmosfere alışığızdır. Bu müellifin usulü olarak kitaplarında karşımıza çıkar. Muharririn bu üç kitabında da mevsim ne olursa olsun daima bir soğukluk hissederiz. Örneğin Lanetli Ekmek 1951 yılının ilkbaharında geçer, hava sıcaktır. Fakat müellifin sunduğu atmosfer o denli ürperticidir ki buz üzere bir kış gününü düşündürür okuyucuya. Distopyaya yakın usulde yazdığı romanlarındaki bu soğuk atmosfer tahminen de onun kısa vakitte dünyaca okunan bir müellif olmasına sebep olmuştur. Zira kitaplarını okuduğumuzda “Mackintosh atmosferi”nden bahsedebiliriz artık.
Lanetli Ekmek, Sophie Mackintosh, Tercüman: Püren Özgören, 192 syf., Can Yayınları, 2024 Su Kürü ve Mavi Bilet kitaplarında olduğu üzere distopik anlatımı tekrar cinsiyet rolleriyle birlikte sunuyor müellif. Bu manada Margaret Atwood’a yakın duruyor. Su Kürü’nde erkeklerden uzak tutulan kızları dilek ve şiddet ekseninde okumuştuk, Mavi Bilet’te ise doğurganlığın “piyango” üzere birilerine çıkması üzerine bir anlatı kurmuştu. Burada ise daha çok iki bayan üzerinden – Violet ve Elodie- arzuyu, tutkuyu, kıskançlığı ve arkadaşlığı okuyoruz. Elodie ve kocası kasabanın fırınını işletirler, Violet ve kocası ise kasabaya dışarıdan gelmişlerdir ve adamın elçi olduğu söylenmektedir. Tüm kasabanın gözü Violet’in üzerindedir, kıyafetleri, takıları, hayatı merak bahsidir. Elodie ise daha farklı şeyleri merak eder. Violet ile elçinin bir davetleri esnasında onları yatak odalarında izler örneğin ve elçinin şu kelamlarını duyar “Şu fırıncı. Onunla düzüşmek mi istiyorsun?” (s.35). Bu soru kitap boyunca sık sık Elodie’nin aklına gelir ve bir diğer soru daha eşlik eder “neden ben değil de o”. Burada Elodie’nin arzulanmak istenen bir bayan olduğunu anlarız yavaş yavaş. Zira kocası ona hiç dokunmuyordur, kitap boyunca kocası tarafından reddedilişini de okuruz. Elçinin sorduğu bu sorudan sonra konuşma devam eder “Adama nasıl baktığını gördüm (…) Ekmeğe nasıl baktığını gördüm.” Bu cümle ile muharririn istek, seks ve yemek yemek üzerine bir bağlantı kurmak üzere olduğunu anlıyoruz. Bu kurulan ilişki kitabı okurken iki farklı kitaba daha götürüyor okuyucuyu; Margaret Atwood’un Evlenilecek Kadın kitabı ki orjinal ismi Yenilecek Kadın’dır. Başkası ise 2024 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’nü de alan Han Kang’ın Vejetaryen isimli kitabı. Bu iki kitapta da bayan vücudu ve et yemek üzerinden bir sorgulama yapıyordu muharrirler. Bilhassa Vejetaryen’de bu sorgulamaya şiddet de eşlik ediyordu. Mackintosh bayan vücudu ve et yemeyi bu kadar keskin bir çizgi ile bağlamasa da ekmek ve dileğin şiddeti, şiddettin dileği üzerinden bir tartışmaya gidiyor. Gerçekten feminist ütopyalar, barış yanlısı vejetaryen bir hayat için beslenme aracılığıyla genişletilmiş cephenin eleştirisini canlandırır.(2) Bu şiddetsiz bir dünyanın isteğidir tıpkı vakitte. Elodie hem Violet ile hem de elçi ile ilgili düşler kurmaya başlar, kendini sık sık onlarla hayal eder. Müellif, tekrar bu türlü bir anı yemek pişirme üzerinden verir “Tencerenin kapağını açtığımda et pişmişti, buhar salıyordu. Eti dilimlerken elçiyle otel odasındaki buluşmamızı hayalimde canlandırdım.” (s.138) Müellifin burada seçtiği imgenin et olması şaşırtan değildir, vücudun o ilkel dileğini pişmiş et üzerinden verir. Zira bu imgede istek, açlık ve şiddet vardır. Tam da müellifin yaratmak istediği atmosferdir bu. Sonrasında gelen Elodie’nin kurduğu şu cümle de bir evvelki imgeyi dayanaklar niteliktedir “Kocam beni hiç öpmeyen ağzıyla çiğniyor, çiğniyordu.” Cinsel istek ve et ile olan bağlantıyı bir öteki yerde Violet üzerinden de verir müellif. Violet, Elodie’ye kasabın ona nasıl davrandığını anlatırken “şehvetle, kanlı ellerini onunkilere değecek kadar yaklaştırdığını” söyler. Elodie sonra şöyle devam eder “Adam hiç eldiven takmazdı zira etin ona teslim oluşunu, her özel gayeli kısmın tartısını ve yoğunluğunu hissetmek istiyordu. Hayvana hürmetimden demişti kocama mesleklerini kıyaslarken. Ellerinin ortasında tuttuğu şeyin, bir vakitler kendi dünyasında yaşayan bir canlı olduğunu idrak etmek için.” (s.124)
Kitabın konusunu okuduğumuz vakit epeyce hareketli bir kitapla karşılaşacağımızı düşünüyoruz. Olaylar birden başlayacak ve devam edecek üzere geliyor. Lakin kitap boyunca kasaba halkındaki değişimi, çeşitli tuhaflıkların ortaya çıkmasını yavaş yavaş okuyoruz. Muharrir olayları katılık içinde anlatmıyor. Elodie’nin Violet’e yazdığı mektuplar üzerinden az çok anlıyoruz neler olduğunu. Elodie’nin artık kasabada olmadığını, Violet ile görüşmediğini lakin hala aklında o yaşananların olduğunu görüyoruz. Tıpkı vakitte kitabın başından itibaren bir kelam daha duyuyoruz “ekmeği yersen ölürsün”. Bu kelamın tekrarlanması okuyucuya her an ortaya çıkacak bir öbür olayın varlığını hissettiriyor. Ancak bunun ne olduğunu anlayamıyoruz. Yalnızca bir kısımda elçinin fırıncıya ekmeklerin daha hoş olmasını sağlayacağını söylediği bir karışım verdiğini okuyoruz. Tutkusuz görünen fırıncının bu karışımı kullanıp kullanmamakta kararsız kaldığını görüyoruz. Lakin bundan öbür ipucu da vermiyor müellif. Ölen atlarla karşılaşıyoruz, kendini ateşe atan bir gençle ya da kilisenin penceresinden atlayan bir adam ile. Lakin bunların neden olduğuna dair bir izlenim sahibi olamıyoruz. Üzerinde de durulmuyor üzere gösteriyor Mackintosh. Bu üslup bir anlatım formu anlatıya daha da tekinsiz bir hava katıyor, zira bir şeyler olmasını bekliyoruz ve bir türlü olmuyor. Daha doğrusu beklediğimiz şiddette gerçekleşmiyor olaylar. Biz daha çok Elodie’nin isteklerini okuyoruz kitap boyunca. Violet ve elçi ile kurduğu hayalleri, onları birlikte arzulamasını. Elçinin Violet ile olan cinsel tansiyonunu hissediyoruz. Bu manada dilek ile şiddetin nasıl bir ortada kullanıldığına Elodie’nin gözünden şahitlik ediyoruz. Bir mektubunda Violet’e şöyle yazıyor “Kocan sana fırına yaptığı ziyaretlerden hiç kelam etti mi? Tahminen bunu bir sır olarak sakladı, tahminen de buna birlikte güldünüz, tahminen de bu onun için öylesine kıymetsizdi ki anında unutup gitti. Benim anımsadığıma nazaran, cildim onun ellerinin altında bir hamura dönüştü.” (s.134) Elodie’nin bu kelamlarında ortalarındaki cinsel tansiyonu, ruhsal şiddeti yeniden vücut ve yemek üzerinden okuyoruz. “Ekmeği yersen ölürsün” kelamını de sık sık hatırlıyoruz bu manada.
Sophie Mackintosh, öbür iki romanında olduğu üzere Lanetli Ekmek isimli son romanında da tekinsiz bir atmosfer sunuyor okuyucuya. Bunu yaparken de şiddetin ve dileğin, seksin ve mevtin etrafında dolaşıyor. Tüm bunları ele alış şekli ise okuyucuya kitabı elinden bırakmak istemeyeceği bir tecrübe sunuyor. Her şey mahvolmadan evvel.
NOTLAR:
(1) Işık Sungurlar, Orada Kimse Olmayacak, www.edebiyatdaima.com
(2) Carol J. Adams, Etin Cinsel Siyaseti, çev. G. Tezcan, M.E. Boyacıoğlu, 2013, İstanbul: Detay Yayınları, s.253.